Πριν μερικούς μήνες έκανα ένα άρθρο που αναφερόταν στη γλώσσα του σώματος όπως εμφανίζεται διαχρονικά μέσα από πίνακες ζωγραφικής και πάνω στην έρευνα μου παρατήρησα κάτι περίεργο που μου κίνησε το ενδιαφέρον αφού μου ήρθε στο μυαλό ο τρόπος που ανακαλύφθηκε το πορτραίτο του Χριστού του Λεονάρντο Ντα Βίντσι με τίτλο ''Salvator Mundi''.Συγκεκριμένα εκείνος ο πίνακας ανακαλύφθηκε στη Νέα Υόρκη όταν οι ιδιοκτήτες του το πήγαν σε συντηρητή και εκεί ανακαλύφθηκε ότι είναι ουσιαστικά ξαναζωγραφισμένη η επιφάνεια του σε μεταγενέστερο χρόνο και από κάτω κρυβόταν ένας θησαυρός.Αυτό που περισσότερο κίνησε την περιέργεια ήταν ότι αυτό το έργο εμφανιζόταν σε πολλές λιθογραφίες των περασμένων αιώνων από πολλούς χαράκτες,έτσι υπέθεσαν ότι για να αναπαραχθεί τόσες πολλές φορές δεν θα μπορούσε παρά να είναι κάποιου μεγάλου ζωγράφου.Κάτι αντίστοιχο παρατήρησα μαζεύοντας υλικό από το διαδίκτυο για να γράψω το άρθρο μου περί της διαχρονικότητας της γλώσσας του σώματος και για ένα άλλο έργο που πριν μερικά χρόνια βγήκε σε μια διαδικτυακή δημοπρασία και που όπως παρατήρησα επαναλαμβάνεται από πολλούς ζωγράφους.
Τό έργο αυτό (που απεικονίζει πιθανόν μια Ιταλίδα έφηβη αλλά θεωρώ πολύ πιθανό να θέλει να την παρουσιάσει ως την βασίλισσα Κλεοπάτρα κρίνοντας από το Μεσανατολικό τοπίο που ξεπροβάλει στη δεξιά πλευρά του έργου καθώς και από το βασιλικό πορφυρό χρώμα του ενδύματος αλλά και τα χρυσά κοσμήματα που φοράει) είναι φυσικά πολύ παλιό όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες αλλά αν παρατηρήσει κανείς και τις επιμέρους φωτογραφίες θα βρεί ενδιαφέροντα πράγματα.Για να ξεκινήσω όμως σωστά θα πρέπει να πάω σε ένα άρθρο ενός Ρώσου δημοσιογράφου που στο μπλόγκ του αναφέρεται σε ένα πίνακα που ο επιχειρηματίας Ιβαν Ροντιόνοβιτς Μπατάσεφ απέκτησε στις αρχές του 19ου και τοποθέτησε στο σπίτι του στη Βίκκα της Ρωσίας.
Αναφέρεται στο άρθρο ότι το έργο εκείνο ήταν ενός Ιταλού old master ζωγράφου και ως τέτοιο το αγόρασε (κάτι που προφανώς δεν ισχύει αφού εμφανώς δεν είναι τόσο παλαιό που να αγγίζει τον 16ο αιώνα και προφανώς είναι ένα μεταγενέστερο αντίγραφο,ίσως του 18ου αιώνα).Σημασία έχει όμως ότι του το πούλησαν τότε ως έργο κάποιου Ιταλού ζωγράφου αν αληθεύουν φυσικά οι πληροφορίες του δημοσιογράφου,και λέω αν αληθεύουν επειδή έχει την τάση να θέλει να αποδείξει με το άρθρο του ότι έγινε μια απάτη και ότι το έργο το έκλεψαν στο μουσείο της Μόσχας που εστάλη για συντήρηση και το αντικατέστησαν με ένα αντίγραφο επειδή απλά δεν φαίνεται για εξαιρετικής ποιότητας έργο.Τέλος πάντων,ας μην σταθούμε στις προσωπικές απόψεις του δημοσιογράφου αλλά στην ουσία που είναι ότι το έργο που υπάρχει και σήμερα στο μουσείο της περιοχής πήγε στη Ρωσία ως έργο Ιταλού ζωγράφου περίπου στο 1800.
Από εκεί και πέρα ξεκινώντας μια έρευνα στο ίντερνετ ανακάλυψα ενδιαφέροντα πράγματα,όπως ότι αρκετά αντίγραφα του έργου εμφανίζονται σε μουσεία και σε δημοπρασίες,όπως στον οίκο δημοπρασιών aktionhause ruetten που χαρακτηρίζετε Τουρκάλα:
στη Ρωσία σαν Ιταλίδα (η πρώτη από κάτω απεικονίζει το έργο που βρίσκεται στο Ρώσικο μουσείο με το όνομα της κοπέλας να είναι Σουζάνα,ωστόσο ο Ρώσος ζωγράφος -Scotti Mikhail ο οποίος έζησε και στην Ιταλία- έχει ομολογήσει ότι ερωτεύθηκε την κοπέλα και έκανε πολλά αντίγραφα της κατα τη διάρκεια της ζωής του,ενα από αυτά φαίνεται παρακάτω):
το παρακάτω αντίγραφο εμφανιστήκε στο EBAY και πωλητής ήταν κάποιος από το San Diego της California:
Τό έργο αυτό (που απεικονίζει πιθανόν μια Ιταλίδα έφηβη αλλά θεωρώ πολύ πιθανό να θέλει να την παρουσιάσει ως την βασίλισσα Κλεοπάτρα κρίνοντας από το Μεσανατολικό τοπίο που ξεπροβάλει στη δεξιά πλευρά του έργου καθώς και από το βασιλικό πορφυρό χρώμα του ενδύματος αλλά και τα χρυσά κοσμήματα που φοράει) είναι φυσικά πολύ παλιό όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες αλλά αν παρατηρήσει κανείς και τις επιμέρους φωτογραφίες θα βρεί ενδιαφέροντα πράγματα.Για να ξεκινήσω όμως σωστά θα πρέπει να πάω σε ένα άρθρο ενός Ρώσου δημοσιογράφου που στο μπλόγκ του αναφέρεται σε ένα πίνακα που ο επιχειρηματίας Ιβαν Ροντιόνοβιτς Μπατάσεφ απέκτησε στις αρχές του 19ου και τοποθέτησε στο σπίτι του στη Βίκκα της Ρωσίας.
Αναφέρεται στο άρθρο ότι το έργο εκείνο ήταν ενός Ιταλού old master ζωγράφου και ως τέτοιο το αγόρασε (κάτι που προφανώς δεν ισχύει αφού εμφανώς δεν είναι τόσο παλαιό που να αγγίζει τον 16ο αιώνα και προφανώς είναι ένα μεταγενέστερο αντίγραφο,ίσως του 18ου αιώνα).Σημασία έχει όμως ότι του το πούλησαν τότε ως έργο κάποιου Ιταλού ζωγράφου αν αληθεύουν φυσικά οι πληροφορίες του δημοσιογράφου,και λέω αν αληθεύουν επειδή έχει την τάση να θέλει να αποδείξει με το άρθρο του ότι έγινε μια απάτη και ότι το έργο το έκλεψαν στο μουσείο της Μόσχας που εστάλη για συντήρηση και το αντικατέστησαν με ένα αντίγραφο επειδή απλά δεν φαίνεται για εξαιρετικής ποιότητας έργο.Τέλος πάντων,ας μην σταθούμε στις προσωπικές απόψεις του δημοσιογράφου αλλά στην ουσία που είναι ότι το έργο που υπάρχει και σήμερα στο μουσείο της περιοχής πήγε στη Ρωσία ως έργο Ιταλού ζωγράφου περίπου στο 1800.
Από εκεί και πέρα ξεκινώντας μια έρευνα στο ίντερνετ ανακάλυψα ενδιαφέροντα πράγματα,όπως ότι αρκετά αντίγραφα του έργου εμφανίζονται σε μουσεία και σε δημοπρασίες,όπως στον οίκο δημοπρασιών aktionhause ruetten που χαρακτηρίζετε Τουρκάλα:
από κάτω το ίδιο έργο με λίγο περισσότερο φως αλλα δυστυχώς δεν μπορώ να διαβάσω την υπογραφή
Επίσης ένα ακόμη αντίγραφο και ειναι του Charles Zacharie Landelle (1821-1908) από το 1874 και βγήκε σε δημοπρασία στη Βιέννη το 2018
ένα ακόμη αντίγραφο από τον Mihaly Kovacks
ένα αντίγραφο του Gustav Karl Ludwig Richter
παρακάτω ένα έργο από το 1890 περίπου του J. Albert
παρακάτω του Leopold Louis Robert
ακολουθεί μια λιθογραφία του 1879 όπου πιθανότατα στηρίχθηκε στην εικόνα του έργου που πωλήθηκε στο ebay αφού αν προσέξετε υπάρχει μια ΄'ειδική'' λεπτομέρεια στο χέρι της εικονιζόμενης με ένα κύκλο από τελείες το οποίο πέρασε και στην λιθογραφία.
.jpg)
ένα ακόμη αντίγραφο, πιθανόν του 18ου αιώνα
παρακάτω βλέπουμε τη συλλογή του αρχιδούκα Lepold Wilhelm που έζησε μεταξύ 1614 και 1662 και βρίσκεται επάνω αριστερά μια άλλη εκδοχή του ίδιου έργου
γκραβούρα του Lucas Vorstermann II από έργο του Jacopo Palma (1548/50 – 14 October 1628) ο οποίος ήταν στο εργαστήριο του Τιτσιάνο και παρουσιάζει μια άλλη εκδοχή αυτού του έργου
David the Younger (1610-90); 23x16 cm; Musee des Beaux-Arts, Δουνκέρκη, Γαλλία
παρακάτω άλλη μία γκραβούρα
παρακάτω ένα αντίγραφο από τον Γάλλο ζωγράφο Leon Francois Commere (19ος-20ος αιώνας)
και παρακάτω του Γάλλου Emile Vernet Lecomte (19ος αιώνας):
επίσης πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με εξώφυλλο ένα από τα πολλά αντίγραφα:
'Οπως μπορεί να παρατηρήσει κάποιος υπάρχουν πολλά έργα που αντιγράφουν ή στηρίζονται σε ένα προφανώς παλαιότερο και είναι λογικό να σκεφτεί κάποιος ότι όλα αυτά είναι μεταγενέστερα αντίγραφα ενός έργου σημαντικού ζωγράφου του παρελθόντος,όπως ακριβώς έγινε και με το Salvator Mundi.Προχωρώντας την έρευνα μπόρεσα να ανακτήσω μερικές ακόμα εικόνες από την δημοπρασία του παλαιότερου όπως φαίνεται έργου :
από τις φωτογραφίες (αν και δεν είναι καθαρές,προφανώς το έργο χρειάζεται συντήρηση και ελπίζω αυτός που το αγόρασε να το έχει κάνει) φαίνεται καθαρά ότι έχουν γίνει παρεμβάσεις σε μεταγενέστερο χρόνο από ''ειδικούς'' που κατα τη γνώμη μου το κατέστρεψαν και δεν ξέρω αν μπορεί να ανακτηθεί η πραγματική εικόνα ολόκληρη.Αν παρατηρήσετε στη δεύτερη φωτογραφία κάτι που εμένα μου τράβηξε την προσοχή είναι ότι πάνω στο χρυσό βραχιόλι του μπράτσου μοιάζει σαν να εμφανίζονται δυο γράμματα όπως ακριβώς θα φαίνονταν πέφτοντας επάνω το φως αν ήταν χαραγμένα στο μέταλλο.Κάτι ακόμα που παρατήρησα είναι ότι η γυναίκα στο πρώτο πορτραίτο μοιάζει πολύ με την κυρία που ποζάρει στο ρόλο της Παναγίας στο έργο του Titian '' the Madonna of the rabbit'' αλλά πιθανόν και με άλλα έργα του. Συγκρίνετε και μόνοι σας τα πρόσωπα παρακάτω:
Παρ'όλα αυτά και ενώ θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι ίσως είναι ένα χαμένο και άγνωστο έργο του Titian δεν θα συμφωνήσω,παρα το γεγονός ότι ακόμα και τα χρώματα της ελαιογραφίας μοιάζουν με την Βενετικής σχολής του 16ου αιώνα,διότι ο τρόπος που έχει σχεδιάσει την μορφή της γυναίκας δεν ταιριάζει με τον τρόπο που συνήθιζε ο ζωγράφος.Αντίθετα μπορώ να πώ ότι θυμίζει πολύ περισσότερο έναν άλλο καλλιτέχνη της Αναγέννησης,τον Raffaello Sanzio da Urbino.Οι πολυ καλά δουλεμένες καμπύλες,η χρήση τόξων,η χρησιμοποίηση χρωμάτων της Βενετσιάνικης σχολής (?) θυμίζουν περισσότερο κατά τη γνώμη μου το έργο του Raffaello ''la donna Velata''
Ένα άλλο σημείο που παρατήρησα στις φωτογραφίες είναι το βραχιόλι στο μπράτσο,φαίνεται μέσα από την αντανάκλαση του φωτός να εμφανίζονται δύο γράμματα που με λίγη φαντασία θα μπορούσε κανείς να τα διαβάσει ως R.V.
Ο Raffaello χρησιμοποίησε τα αρχικά του γράμματα R.V. με τη σημασία Raffaello από το Urbino.
Θα μου πείτε ότι έστω πως είναι του Raffaello,τότε πώς εξηγείται να φαίνεται να είναι το ίδιο πρόσωπο με την Παναγία στο έργο του Titian; Αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί ως εξής: Η κοπέλα που ποζάρει στο έργο που εξετάζουμε είναι μάλλον έφηβη,πάντως είναι σίγουρα πολύ νεαρής ηλικίας,ενώ η Παναγία είναι εμφανώς μεγαλύτερης ηλικίας.Ο Raffaello πέθανε το 1520,ενώ για τον Titian υπάρχουν έργα του (πρώιμα) που σώζονται από το 1511,συνεπώς υπήρξαν περίπου ταυτόχρονα οι δύο δημιουργοί.Θα μπορούσε λοιπόν το ίδιο πρόσωπο να χρησιμοποιήθηκε και από τους δύο σε διαφορετικές ηλικίες.Δεδομένου ότι υπήρξαν και στις ίδιες πόλεις για μερικά χρόνια είναι πολύ πιθανό το ίδιο πρόσωπο να εμφανίζεται στα έργα και των δύο αφού είναι φανερή η ομορφιά της γυναίκας που σίγουρα δεν περνάει απαρατήρητη. Προφανώς είναι και από οικογένεια υψηλής κοινωνικής τάξης και αυτό φαίνεται από τους ρόλους που ανέλαβε και κυρίως από τα χρυσά κοσμήματα και τον πορφυρό μανδύα.
Μία ακόμη παρατήρηση που μπορώ να κάνω είναι ότι η χρωματική σύνθεση της ελαιογραφίας θυμίζει πολύ ένα άλλο έργο του Raffaello Sanzio da Urbino μικρού μεγέθους με τίτλο ''Ο Χριστός ευλογών''.Παρατηρώντας κάποιος τους δύο πίνακες θα διαπιστώσει την κοινή χρήση των χρωμάτων καθώς και μια ομοιότητα στο περιβάλλον που θυμίζει πολύ περιοχή της Μέσης Ανατολής. 
Δεν είμαι ειδικός για να πώ μια σοβαρή άποψη αλλά η γνώμη μου ότι πίσω από τόσες αντιγραφές του έργου κρύβεται ένας σημαντικός καλλιτέχνης και ότι πιθανόν το έργο στο οποίο κυρίως αναφέρθηκα και φαίνεται να είναι το παλαιότερο να είναι ένα πρωτότυπο αρχικό έργο ή έστω ένα πολύ καλό αντίγραφο ενός σημαντικού ζωγράφου.
Ουσιαστικά μιλάμε για δύο πολύ παλιά έργα,το ένα είναι αυτό που πουλήθηκε στο διαδίκτυο (ebay νομίζω) σε δημοπρασία και το άλλο αυτό που βρίσκεται στο Ρωσικό μουσείο που όπως αναφέρει ο Ρώσος δημοσιογράφος αποκτήθηκε από τον επιχειρηματία στις αρχές του 19ου αιώνα,δηλαδή περίπου το 1800,συνεπώς είναι αρκετά παλαιότερο κι αυτό.Συγκρίνοντας όμως τα δύο έργα θα έλεγα ότι το ένα φαίνεται σαφώς παλιότερο από το άλλο.
Το αξιοπερίεργο είναι οτι και το έργο που βγήκε σε δημοπρασία στη Γερμανία αν δεν κάνω λάθος έχει επίσης υπογραφή,πράγμα που σημαίνει ότι ο καλλιτέχνης που έκανε το αντίγραφο το υπόγραψε ή ότι έβαλε το όνομα το πρώτου ζωγράφου).
Νομίζω ότι οι ιστορικοί τέχνης ίσως έχουν ένα ακόμη μυστήριο να λύσουν τα επόμενα χρόνια και θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε τις απόψεις τους.Να σημειώσω ότι όσο και αν έψαξα να βρώ λιθογραφίες στο διαδίκτυο με αυτή την παράσταση δεν τα κατάφερα να βρω κάτι σημαντικό...συνεπώς το μυστήριο παραμένει.
Υποσημείωση:
Ολόκληρο το άρθρο του Ρώσου δημοσιογράφου μπορείτε να το βρείτε εδώ:
