Πεκίνο: Η τόλμη του σκηνοθέτη

Αυτό που κατάφερε ο Θόδωρος Τερζόπουλος στο Πεκίνο ήταν ένας θεατρικός άθλος. Λίγοι έχουν τέτοιες αντοχές δασκάλου και τόσο υψηλούς στόχους ώστε να το πετύχουν. Το να σκηνοθετήσεις αρχαία τραγωδία με κινέζους ηθοποιούς στη γλώσσα τους, σε τρεις μάλιστα εβδομάδες, μοιάζει ουτοπικό. Όχι όμως για τον Τερζόπουλο που πήγε εκεί, στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού προγράμματος ενταγμένου στο Πολιτιστικό Έτος της Ελλάδας στην Κίνα, και υπερέβη τη γλώσσα, τη μέθοδο, την τεχνική, την παιδεία των κινέζων ηθοποιών. Εκείνοι είχαν διδαχθεί την περιγραφικότητα.
…Την ερμηνεία σε πρώτο επίπεδο. Λένε «σ’ αγαπώ» και δείχνουν την καρδιά. Μιλάνε για τον ουρανό και κοιτάνε επάνω. Τα αισθήματα κραυγαλέα μπροστά. Ο Τερζόπουλος ομολογεί πως αρχικά έπαθε σοκ. Οι θεατρικές διαφορές ήταν μεγάλες. Η ψυχραιμία του και η αποτελεσματικότητά του τον διέσωσαν. Έπρεπε να δουλέψει με μια ολόκληρη τάξη, 55 μαθητές, τους τελειόφοιτους της Κεντρικής Ακαδημίας Θεάτρου, που ίδρυσε ο Μάο πριν από 60 χρόνια και η οποία στα πρώτα δέκα χρόνια της λειτουργίας της είχε σοβιετικούς δασκάλους μέχρι που ο Μάο τα τσούγκρισε με την ΕΣΣΔ και έτσι η εκπαίδευση πέρασε στους Κινέζους οι οποίοι δημιούργησαν έναν παράξενο ρεαλισμό. Τον βλέπουμε και στο σινεμά. Οι ηθοποιοί κλαίνε οποιαδήποτε στιγμή. Ρεαλισμός δακρύων. «Παιδεύτηκα πολύ μαζί τους. Πήρα ένα άναρχο υλικό. Παιδιά που είχαν καλοδιδαχθεί όμως τον ρεαλισμό, οπότε αυτό ήταν μια βάση. Ό,τι είδατε ήταν το αποτέλεσμα ενός εργαστηρίου, μια προσπάθεια εξοικείωσης με το αρχαίο δράμα». Το έργο το επέλεξε ο ίδιος. Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, έργο δύσκολο, στατικό, με απαιτήσεις μεγάλης αυτοσυγκέντρωσης. «Είναι κείμενο στο οποίο δεν υπάρχουν περιθώρια για άμεσες συγκινήσεις, όπως στις “Τρωάδες” ή στις “Βάκχες”. Είναι μια πολύ στατική τραγωδία, που χρειάζεται απόλυτη αυτοσυγκέντρωση και πειθαρχία», εξηγεί. Η πρώτη εβδομάδα μαζί με την ομάδα των φοιτητών ήταν ανιχνευτική. Εβδομάδα γνωριμίας. Μετά θα έρχονταν οι ασκήσεις. Ήθελε πρωτίστως να καταλάβει τις δυνατότητές τους σε κάποια επίπεδα. Κινητοποιούν τις αισθήσεις ή παίρνουν μια εξωγενή εντολή από τον δάσκαλο ή τον σκηνοθέτη και την εκφράζουν; Ήθελε να ανιχνεύσει την παιδεία τους, την εργατικότητα, τη φαντασία. Ήθελε να διαπιστώσει και την επιθυμία τους. Τη δεύτερη εβδομάδα προχώρησε στη δομή της παράστασης. «Τα νέα παιδιά δεν έχουν καμιά παιδεία στην αρχαία τραγωδία. Ήταν ένα μάθημα γι’ αυτά η πρώτη συνάντησή τους με την τραγωδία. Και πολύ φοβάμαι, η πρώτη τους συνάντηση με μεγάλο κλασικό κείμενο. Δεν διδαχθήκανε ποτέ Σαίξπηρ, Γκαίτε ή Σίλερ και Μπρεχτ ακόμα. Κινήθηκαν μεταξύ Μολιέρου, Τσέχοφ και ενός νεονατουραλισμού κινέζικου. Κι έρχομαι εγώ και λειτουργώ κάθετα τελείως. Έμεινα άφωνος από την καθήλωσή τους, την περιγραφικότητά τους. Είχα γίνει έξαλλος από την πρώτη εβδομάδα. Κατάλαβα πως δεν θα μπορούσα να συνεχίσω, αλλά είπα ότι εδώ κερδίζεται ένα στοίχημα στη νέα Κίνα, που βγαίνει αυτή τη στιγμή με τη συγκεκριμένη οικονομία των δεικτών και του Χρηματιστηρίου, ενώ η παιδεία της είναι σε μια άλλη εποχή». Η Κεντρική Ακαδημία Θεάτρου, που προεδρεύει όλων των Ακαδημιών της Ασίας, ρίχνει σήμερα στην αγορά 3.000 ηθοποιούς, αλλά δεν φτάνουν! Ετοιμάζεται μία ακόμα που θα βγάζει 10.000. Έχουν μεγάλη ανάγκη ηθοποιών τα επαρχιακά θέατρα και τα 500 κανάλια με τα άπειρα σίριαλ – που σε μια διετία θα γίνουν, λένε, χίλια. Τι μαθαίνουν εκεί οι σπουδαστές; «Σήμερα αυτό που ισχύει στις σχολές είναι ένας περίεργος κινέζικος ψυχολογικός ρεαλισμός, με όλα τα κατάλοιπα του σοβιετικού. Μια παράξενη μείξη που τη διαπίστωσα. Ένα απίστευτο πρώτο επίπεδο. Ψυχολογικό μπουλβάρ, επιφανειακό, που με σόκαρε. Είναι όμως μια παρθένα αγορά». Ο Τερζόπουλος έκανε μια παρέμβαση κάθετη στο εκπαιδευτικό τους πρόγραμμα. Τους έδειξε από τι πρέπει ν απαλλαγούν. Η βραδιά της πρεμιέρας στις 27 Μαΐου ήταν θριαμβευτική. Εικαστικότητα και πειθαρχία. Οι τελειόφοιτοι της Ακαδημίας ανταποκρίθηκαν απολύτως στις προσδοκίες του σκηνοθέτη. Λειτούργησαν όλα τέλεια. Ακόμα και το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη από το «Άξιον Εστί» «Πού να βρω την ψυχή μου / το τετράφυλλο δάκρυ», που ερμήνευσαν σε άπταιστα ελληνικά και συγκίνησε τους θεατές. Ο Προμηθέας που είδαν οι Κινέζοι είναι ένα συλλογικό πρόσωπο που συγκρούεται με τη βία της εξουσίας. Από την ατομικότητα ο Τερζόπουλος πέρασε στη συλλογικότητα, γιατί ταιριάζει με την ψυχολογία αυτού του λαού. Ο Προμηθέας δεν ήταν ένας, ήταν δέκα! «Επειδή ο Προμηθέας βρίσκεται σε μια κατάσταση παραισθήσεων αιώνων είναι πολλαπλασιασμένη και η φωνή και το παραλήρημά του», εξηγεί ο σκηνοθέτης. Το θερμό και διαρκές χειροκρότημα στο φινάλε του έργου, η συγκίνηση των παιδιών στην υπόκλιση και η χαρά τους να σταθούν δίπλα στον δάσκαλο πάνω στη σκηνή υπογράμμισαν με τον καλύτερο τρόπο την επιτυχία της παράστασης. Για δέκα παραστάσεις παίχτηκε ο «Προμηθέας Δεσμώτης» στο Πεκίνο, αλλά δεν ήταν αυτή η πρώτη επαφή του δραστήριου και εκπαιδευμένου στις αντιξοότητες σκηνοθέτη. Η σχέση του με τον κινέζικο πολιτισμό ξεκινά το 1985, όταν ως διευθυντής τότε του Κέντρου Δελφών κάλεσε τον σκηνοθέτη Λούο Γιν Λιν να ανεβάσει «Οιδίποδα Τύραννο». Ήταν η πρώτη του τραγωδία και ήταν παραγγελία του Κέντρου Δελφών. Στη συνέχεια ο Λιν σκηνοθέτησε τη «Μήδεια», κωμωδίες του Αριστοφάνη, πέρυσι ανέβασε στο Πεκίνο τις «Θεσμοφοριάζουσες». Είναι ο άνθρωπος που έκανε γνωστό στο κινέζικο κοινό το αρχαίο ελληνικό δράμα. Αλλά δεν είναι ο μόνος. Ο Τερζόπουλος έχει δουλέψει με πάθος προς αυτή την κατεύθυνση οργανώνοντας διάφορα εργαστήρια στο Πεκίνο, ενώ από το 1992 έχει ανεβάσει εκεί «Αντιγόνη», «Προμηθέα» και «Επιγόνους».




(Ποντίκι, 12.6.2008)